Gezondheid is niet de afwezigheid van ziekte. Het is meer een evenwicht van lichaam, geest en bewustzijn.
Gezondheid bestaat uit een evenwichtige toestand van de drie Dosha’s, de zeven weefsels (Dhatu’s), de drie afvalproducten (mala’s) en het maagvuur (agni), in combinatie met helderheid en het evenwicht van de zintuigen, de geest en de ziel.
De drie Dosha’s, de biologische principes die alle activiteit in het lichaam regeren: Vata, de energie of het principe van beweging; Pitta, de energie van spijsvertering en metabolisme; en Kapha, het principe van lubricatie en structuur. Evenwicht van de drie Dosha’s houdt de gezondheid in stand, onevenwichtigheid leidt tot ziekte.
De Dhatu’s zijn de belangrijkste lichaamsweefsels, zij zijn verantwoordelijk voor de gehele structuur van het lichaam en voor het functioneren van de verschillende organen en stelsels. De Dhatu’s, die cruciaal zijn voor de ontwikkeling en voeding van het lichaam, ontvouwen zich successievelijk als volgt, te beginnen met de Dhatu die wordt gevormd door een stof die bepaald wordt door de spijsvertering:
- Rasa (plasma of cytoplasma) bevat voedingsstoffen uit verteerd voedsel en voedt alle weefsels, organen en stelsels.
- Rakta (bloed) regeert de zuurstofvoorziening in alle weefsels en levensorganen, en houdt zo de levensfunctie in stand.
- Mamsa (spieren) bedekt de tere levensorganen, voert de bewegingen van de gewrichten uit en houdt de fysieke kracht van het lichaam in stand.
- Meda (vet) houdt de lubricatie van de weefsels in stand en dient als isolerend materiaal om de lichaamswarmte te beschermen.
- Asthi (botten en kraakbeen) geeft de lichaamsstructuur steun.
- Majja (beenmerg en zenuwen) vult de benige ruimten, brengt motorische en sensorische impulsen over, en vergemakkelijkt de communicatie tussen lichaamscellen en organen.
- Shukra en Artava (mannelijk en vrouwelijk voortplantingsmateriaal) bevatten de zuivere essentie van alle lichaamsweefsels en kunnen een nieuw leven scheppen.
Elke Dhatu is afhankelijk van de voorgaande.
Als de grondstoffen van de spijsvertering ontoereikend zijn, of als er in welke fase ook een probleem is, zal elke volgende Dhatu niet de voeding krijgen die hij nodig heeft en zullen de respectieve weefsels of orgaanstelsels te lijden hebben. Voor een goede gezondheid moeten dus alle zeven Dhatu’s zich goed ontwikkelen en goed functioneren.
De drie afvalproducten (Mala’s) zijn ontlasting, urine en zweet. Het lichaam moet in staat zijn deze in de juiste hoeveelheden te produceren en ze via hun respectieve kanalen af te scheiden.
Agni is het biologische vuur of de warmte-energie, die het metabolisme regeert. Agni kan vergeleken worden met spijsverteringsenzymen en met metabolische processen die bij het afbreken, verteren, opnemen en assimileren van ons voedsel betrokken zijn. Agni houdt de voeding van de weefsels en de kracht van het immuunstelsel in stand. Agni vernietigt micro-organismen, lichaamsvreemde bacteriën en gifstoffen in maag en darmen. Agni is een buitengewoon belangrijke factor bij de instandhouding van een goede gezondheid. Agni ondersteunt het leven en de vitaliteit. Een persoon die met voldoende Agni is gezegend, leeft lang en heeft een uitstekende gezondheid. Maar als Agni door een onevenwichtigheid in de Dosha’s verzwakt raakt, heeft dat een negatief effect op het metabolisme.